КЫРГЫЗ ТИЛИНЕ ОРУС ТИЛИНИН ТААСИРИ

Кыргыз тили изилденип, предмет катарында окутулушу Улуу Октябрь революциясынан кийинки жылдарга туура келет. XIX кылымдын 2-жарымында чыгып турган «Түркстан валиаты (1870–1883)» менен «Дала валиаты (1883–1902)» газетасынын бир номериналып текшерсек, андагы 6524 сөздүн ичинде 369 сөз (жекече 89) орус тилинен киргендиги аныкталат. Бул сан ошол газетанын 5,5%ке барабар экендигин билдирет.

КЫРГЫЗ ТИЛИНЕ КАБЫЛ АЛЫНГАН СӨЗДӨРДҮН ДИАХРОНДУК, СИНХРОНДУК АБАЛЫ

Кыргыз тилине араб жана иран тилдеринин генеалогиялык жакындыгы жок, булар – ар башка системадагы тилдер. Ошондуктан, бул тилдерден алынган сөздөр түзүлүшү жактан туунду, же татаал сөз болсо да, алардын морфемалары кыргыз тилине таанылбайт.

ИРАН ТИЛИНЕН АЛЫНГАН СӨЗДӨР

«Иран» деген термин орто кылымдагы «эран», тажик тилинде еран, парсы тилинде иран, биздин заманга чейин жашаган арйа (арийа) деген фарсы тилинде сүйлөөчү этникалык уруунун атынан пайда болгон. Азыр фарсы тилинен таралган бир канча тилдерди бириктирүүчү термин катарында колдонулуп келе жатат.

БАШКА ТИЛДЕН АЛЫНГАН СӨЗДӨРДҮН ӨЗДӨШТҮРҮЛҮШҮ

Октябрь революциясынан кийин кыргыз тили орус тилинин эсебинен өз лексикасын байытып, анын артынан фонетикасы акырындап прогресске бара жаткандыгы басмада белгиленип келе жатат. Тилдеги жаңылыктар ар дайым эскинин жок болушун күтүп турбайт.

АРАБ ТИЛИНЕН АЛЫНГАН СӨЗДӨРДҮН ФУНКЦИЯСЫ

Турмуш, тиричиликте дайым колдонула турган кызматы көп сөздөр: акыйкат, азап, айып, доор, жыныс, залал, каат, кадыр, кайрат, кубат, карып, каржы, карыз, касиет, кыял, мазак, максат, мурас, мүнөт, сабыр, талап, тарап, урмат, шарт ж. б. Коомдук иштерге катышкан терминдер: адап, залым, зулум, илим, насиат, осуят, өкүл, өкүм, сапар, саясат, саякат, тагдыр, тарбия, укук, мамлекет, мекеме: дөөлөт, идара.

АРАБ ТИЛИНЕН АЛЫНГАН СӨЗДӨР

К. К. Юдахиндин «Кыргызча-орусча сөздүгүндө» араб тилинин таасиринде пайда болгон сөздөр –2177, бул сөздүктүн 5,57% барабар. Кыргыз ысымдарында да араб сөздөрү көп кездешет. Түрк калкына, анын ичинде Кыргызстанда араб тилинин лексикасы менен ислам дини X–XI кылымдарда эле тарала баштаган деп болжоо керек.