Рубрика: Философия

МОНАДА (гр. monas, monados — жалгыз, жеке, бөлүнбөс бүтүн) — айрым философиялык системаларда колдонулган болмуштун негизги элементтерин белгилөөчү түшүнүк. Бул түшүнүк пифагорчулардын ж-а платондук Байыркы Академиянын идеяларынын негизинде дүйнөнү түшүндүрүүчү баштапкы принцип иретинде орун алган. М. түшүнүгү жаңы мезгилдин философиясына

НИГИЛИЗМ (лат. nihil — эч нерсе) — коомдук турмуштун нормаларын, моралдык принциптерди, маданият мурастарын тануу, жерүү, өгөйлөө. Термин Генрих Якоби тарабынан киргизилгендигине карабастан, И. С. Тургеневдин «Аталар ж-а балдар» (1862) деп аталган романына байланыштуу кеңири белгилүү болгон. В. Даль өзүнүн

ПАРАДОКС (гр. paradoxos — күтүлбөгөн, таң каларлык) — 1) жалпы кабыл алынган пикирге, ойго дал келбеген, алардан айырмаланган, ал гана тургай карама-каршы келген пикир; 2) күнүмдүк, көндүм элестөөлөргө туура келбеген күтүлбөгөн кубулуш; 3) ой жүгүр-түүнүн логикалык тууралыгынын сакталышын көрсөткөн формалдык

СИСТЕМАЛЫК МАМИЛЕ, Ырааттуу байланыш мамилеси (гр. бөлүктөрдөн түзүлгөн, бириктирилген) изилденүүчү нерсени (объект) белгилүү бир ыраатта (системада) караган атайын — илимий таанып-билүүнүн ж-а социалдык турмуштун методологиялык багыты. С. м. адатта, өз ара бири-бири м-н байланышкан элементтердин биримдиги ж-а бүтүндүгү түшүндүрүлөт, белгилүү

МАТЕРИЯ (гр. materia) — субстрат, субстанция зат, адамзаттын аң-сезиминен сырткары ж-а көз карандысыз болуучу ж-а ал чагылдыруучу обьективдүү реалдуулук. М. дүйнөнүн көптөгөн чексиз реалдуу болгон обьектилерин ж-а системаларын камтыйт, кыймылдын бардык мүмкүн болгон касиеттеринин ж-а формаларынын субстанциалык негизи болуп эсептелет.

МОНАДОЛОГИЯ (“Monadologie”) — Лейбництин чыгармасы. 1714-жылы француз тилинде тезистер формасында жазылган. Анын объективдүү идеализминин философиялык системасынын негизин жалпыга жеткиликтүү баяндаган. М. Лейбинцтин узакка созулган, карама-каршылыктуу философиясын жыйынтыктайт. М. монад ж-дө илимдеги борбордук орунда туруп, турпатсыз «жөнөкөй субстанциялар», «жаратылыштын чыныгы атомдору»,

НОМИНАЛИЗМ (лат. nominalis — ысымга, аталышка тиешеси бар) — универсалийлердин онтологиялык статусун четке каккан ж-а аларды ой жүгүртүүнүн абстрактуу, субъективдүү формалары же аталыш катары гана караган философиялык позиция. Каалагандай терминдин денотаты (лат. denotatus — нерселерди аталыштар же белгилер м-н белгилөө)

ПИКИР ЖАНА БИЛИМ байыркы гректердин таануу теориясынын категориялары болуп, айрыкча элей мектеби м-н платонизмде көп колдонулган. П. антика философиясында такталбаган, субъективдүү, аныкталган акыйкат билимден айырмалуу билимди түшүндүргөн. Элеаттар рационалдуу таанууга негизделген чындыкты чектейт, ж-а П. нерселердин көрүнүшү м-н гана тааныштыруучу

СКЕПТИЦИЗМ (гр. skeptikos — кароочу, иликтөөчү) — объективдүү дүйнөнү таанып билүү мүмкүнчүлүгүнө шек саноо м-н караган философиялык багыт. Бир нерсени ишке ашыруу, мүмкүнчүлүгүнө ишенбей, сын көз м-н кароо. С. Грецияда б. з. ч. 4-к. пайда болгон. (Пиррон, Энесидем, Секст-Эмпирик, Аркессилай,

МАТЕРИЯНЫН КЫЙМЫЛЫНЬШ ФОРМАЛАРЫ (формы движения материи) — материалдык объектердин өз ара аракеттенишүүсүнүн ж-а кыймылынын негизги типтери. Ар бир телого бир нече М. к. ф. мүнөздүү. М. к. ф. илимий классификациялоодо төмөнкүлөрдү эске алуу зарыл: 1) материалдык объекттер — кыймылды алып